Sümerler Hakkında Bilinmeyenler

Bilinen en eski uygarlıklardan birisi olan Sümerler, milattan önce Güney Mezopotamya’da yaşamış tarihteki önemli uygarlıklardan bir tanesidir. Sümerler nerede kuruldu sorusundan başlayarak onlara ait pek çok sorunun cevabını arayan tarih tutkunları, Sümerler hakkında bilgiye günümüz araştırmaları sayesinde ulaşılabilse de şüphesiz ki Sümerler hakkında bilgilerin en değerlileri ünlü Sümerolog Muazzez İlmiye Çığ’ın Sümerli Ludingirra adlı eserinde yer almaktadır.

Yönetim

Sümerlerde otoritenin temeli dine dayalıdır. Sümer kralları da otoritelerini tanrılardan alır. Bir süre Sümer ülkesindeki krallar, bir konuda karara varırken halk içinden seçilmiş yaşlılar ve gençlerden oluşan iki meclise danışmak zorunda oldularsa da bir süre sonra bu meclislerin bulunmadığını tanrıların her konuda özgür oldukları bir yönetim anlayışı Sümer ülkesinde hâkim olmuştur.

Eğitim

Sümer ülkesinde öğretmenlerin geçimi öğrenciler tarafından sağlanırdı. Bundan dolayı da öğretmenler çok zengin olamazdı. Çocuklarını okutabilenler de yazıcılar, denetleyiciler, tapınak yöneticilileri, valiler, doktorlar gibi zengin kimselerdir. Fakat durumu iyi olmayan kişiler de tarla gibi yerlerde boş vakitlerinde çalışarak okumaktadırlar.

Sümerlilerin eğitim sisteminde ezber önemli bir yerdedir. Ezberin insanın düşünme yeteneğini kısıtlasa da kuralları iyi öğrenebilmek adına yararlı olduğuna inanılır.

Bu uygarlığın şiire çok önem verdikleri bilinmektedir. Şiirler çoğu Tanrılarını, tapınaklarını, krallarını övmek için yazılırdı. Şiir kutsal gün ve törenlerde çalgılar eşliğinde söylenirdi. Ayrıca onlar; şiiri bilgileri öğreten, onları kuşaktan kuşağa aktaran bir bağ olarak da görmektedir. Şiirlerin çoğu yazının olmadığı çağda ozanları, saz şairleri tarafından oluşturulan ve ağızdan ağza geçip yazılan eserlerdir.

Sümerce tek, iki veya üç hecelidir. Onlara çeşitli ekler koyarak veya kelimeleri yan yana getirerek anlam verilir. Ayrıca Sümer dilinde çeşitli lehçeler vardır. Prenslere, kadınlara özgü lehçeler bulunur.

İnanç

Sümerler tarihinde çok tanrılı dinler vardır. İnanışlarına göre tanrılarının babası ve kralı Enlil’dir. Enlil’in eşi de Tanrıça Ninlil’dir Onların inancına göre, çok eskiden (daha yer ve gök yok iken) her yer dipsiz, uçsuz bucaksız bir denizdir. Bu deniz tanrıca Nammu’nun şahsında kişileştirilir. Bir gün bu deniz, yani kişi kimliğiyle tanrıca Nammu, koskoca bir dağ doğurur. Bunu gören Yüce Enlil,  hemen o dağı ikiye ayırır. Böylece ikiye bölünen bu dağın altı yeryüzü, üstü de gök olur. Yeryüzüne yer anlamına gelen Ki, göğe de gök anlamına gelen An adı verilir. Sümer mitolojisindeki tanrıça Ki ve tanrı An, yer ve göğün kişileştirilmiş simgeleridir.

Tapınak

Sümer tapınaklarına ziggurat denilmektedir. Zigguratlar yedi katlı olup toplam üç ana bölümden oluşur. İlk katlar erzak deposu, orta katlar okul ve tapınak, son katlar ise rasathane olarak kullanılır.

Tapınak denilince akla küçük bir yer gelmemelidir.  Tapınaklar;  dua odaları, aşk odaları, tapınak personelinin oturma odaları, okulu, kitaplığı başta olmak üzere çeşitli sanatçı atölyeleri, rahip ve rahibenin manastırı gibi birçok yer içermektedir, nerdeyse bir kent büyüklüğündedir.

İnanışa göre her şehrin bir tanrısı vardır. Her kentin bir tanrı tarafından kurulduğuna sonra da insanların yaratılıp bu şehirler içine doldurulduğuna inanılır. Bu kentlerin tanrılar tarafından korunduğu düşünülür. Sümer mitolojisinde Enlil, Nippur kentiyle ilişkilendirilir. Hiç başkent olmamışsa da Nippur kenti Sümer’in başta gelen bir kentidir. Dinsel ve entelektüel bir merkezdir. Bu kentin kurucusu ve tanrısı Enlil’dir. O’nun evi de bu kentteki Ekur Tapınağı’dır. Enlil, bu tapınakta yaşar. Sümer Tanrılar Meclisi kendi toplantılarını bu tapınakta ve Enlil’in başkanlığında yapar. Tanrıların toplandığı ve kararların alındığı yer burasıdır. Yerin ve göğün yaratıcısı olarak görülen Enlil, diğer tanrılara burada emirler ve görevler verir, Sümer ülkesini buradan denetler. Krallar taç giymek için Nippur’a gelirler.

Sümerlerin adı bilinen üç şairinden birisi kadındır. Sargon’un kızı olan Enheduanna, büyük bir şairdir. Enheduanna’nın şiirlerinin kendisine özgü bir tarzı vardı. Bundan dolayı da şiirlerinde adı yazılmasa bile onun olduğu anlaşılıyordu. Sümer şairler genellikle eserlerinde adını yazmamışlardır. Enheduanna aynı zamanda bir tapınakta başrahibedir.

Sümerlerde ülkeyi kadının yönettiği de görülmektedir. Kubau isimli kişi, Kiş şehrini yüz yıl yönetmiştir.

Sümerlerde kahramanın saygı görmesi kadar annesinin de korunması atasözlerine geçmiştir. “ Annenizin sözüne Tanrınızın sözü gibi kulak verin.”

Sümerde bir zamanlar çok büyük bir adaletsizlik baş göstermiş. Halk ağır vergiler altında ezilmiş, savaşlarda büyük harcamalar yapılmış, rüşvet ve adam kayırmalar yaşanmıştır. Urukagina denilen kişi bunları ortadan kaldırmış ve halkı rahatlatmıştır. Yaptığı en önemli yenilik ise erkeklerin aldığı ücretin yarısını alan kadın işçilere de tam ücret verilmesini sağlamak olmuştur.

Sümerlerde Hukuk

Sümerlilerin kanun ve geleneklerine göre yazısız olan sözleşmelerin geçerliliği yoktur. Bu yüzden bir şey alıp satmak isteyen,  borç alıp vermek isteyen, miras paylaşmak isteyen, evlatlık almak; evlatlık çıkarmak isteyen, köle alıp satmak isteyen, evlenmek, boşanmak isteyen herkes tanıkları ve boyunlarında mühürleri ile yazıcılara gelir.

Ülkede olaylar kişiler arasında çözümlenemezse mahkemede her iki taraf, şahit ve yeminle haklı olduğunu kanıtlamak zorundadır.

Sümerlilerde evlenme sözleşmesi yapılırdı ve sözleşmesi olmayan evlilikler yasal sayılmadığı için boşanma durumunda tazminat talep edilemezdi. Eğer kadın kocasından boşanmak isterse getirdiği çeyiz ve tazminatı alarak bir sözleşme ile boşanabilirdi. Bir erkek bir kadından fazlasıyla evlenemezdi. Eğer kadın çocuk sahibi olamıyor ya da sağlık problemi varsa kocası onun izniyle evlenebilirdi.

Mahkeme ve kralların karara bağlayamadığı hukuksal konular en yüksek adalet kurumu olan Puhrum’a götürülür ve burada alınan kararlara kimse itiraz edemez, bu kararlar değiştirilemezdi.

Mahkemede konuşulan her şey, alınan kararlar yazıcı tarafından tabletlere yazılır ve bir kopyası da krala gönderilirdi.