Öğrenilmiş Çaresizlik Hep Çaresizlik

Eğitim bilimleri ile ilgilenen insanlar çok iyi bilir ki öğrenilmiş çaresizlik, aslında hepimizin her gün pek çok konu üzerinde yaşadığı bir durumdur. Bir konu ya da bir durum üzerinde daha önceki deneyimlerimizi temele alarak o işi tekrar denediğimizde başaramayacağımız esasına dayanan bu sendrom, herkesin karşılaşabileceği evrensel bir meseledir.

Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?

Bir iş birkaç kez denendikten sonra başarılamadıysa güvensizlik hissi oluşması her insanda beklenen olağan bir durumdur. Çünkü canlıların bulundukları bir yere ya da yaşadıkları olayların akışına uyum sağlamaları çok kolay ve hızlıdır. Bu nedenle karşılaşılan başarısızlık durumlarında bu yenilginin birkaç kez kendini tekrarlaması ile insanın kendini yetersiz hissetmesi çok kolay olacaktır. İlk denemede başarılamayan ya da gerçekleştirilemeyen bir konunun daha sonra da başarılamayacağına inanılması nedeni ile kişinin çaba sarf etmeyi bırakması bu  sendromunun tarifini iyi bir şekilde yapar.

Öğrenilmiş Çaresizlik Seligman

Depresyona neden olan etmenlerden bir tanesinin çaresizlik olduğunu ortaya atan Martin Seligman; bu durumun kişinin başına gelen kötü olaylardan ya da kişinin karşılaştığı olumsuz durumlardan uzaklaşma girişimlerinde başarısız olduğunda gerçekleştiğine inanır. Kısacası kişi karşılaştığı olumsuzluklarda ve başarısızlıklarda aktif olma özelliğini yitirerek gösterdiği tüm gayretleri bırakır ve pasif bir yaşam tarzına geçer. Bu şekilde içinde bulunduğu duruma alışır ve bu duruma katlanma eğilimi gösterir. Öğrenilmiş çaresizlik kuramı psikoloji biliminin ilgi alanında yer alan, etki ve sonuçları araştırılmaya devam eden önemli bir kuram olarak literatürde yer almaktadır.

Öğrenilmiş Çaresizlik Örnekleri

Bu çaresizlik her yaşta görülebilir. Çocukluk çağında yaşanan çaresizlikler daha çok okul başarısı gibi durumlar ile ilgiliyken yetişkinlikte yaşanan öğrenilmiş çaresizlik örnekleri çok çeşitli olabilir. Çevremizden ya da kişisel hayatımızdan pek çok öğrenilmiş çaresizlik örnekleri bulmak da mümkündür.

Öğrenilmiş çaresizlik fil örneği her zaman verilen yaygın bir örnektir. Bir fil düşünün ki daha yavruyken zincir ile bir yere bağlı olsun ve her hareket ettiğinde bağlı olduğu zincir onu engellesin. Bir süre sonra alışkanlık hâline gelen bu engellenme hissi, fil büyüyüp o zinciri kırabilecek güce ulaştığında bile devam etsin. İşte fil eğitiminde kullanılan öğrenilmiş çaresizlik, filin bağlı olduğu zinciri kıramayacağına yönelik yetersizlik hissinin oluşmasını amaçlayan ve aslında canlıların kendilerine olan inançlarını kaybetmesine neden olan bir durumdur.

Öğrenilmiş çaresizliği ortadan kaldırmak mümkün değil midir? Tabii ki mümkün. Bu durum insanın kendine olan inancını kaybetmesine neden olduğu gibi kimilerinde kişinin kendini keşfederek daha çok gayret etmesi ve farklı yollar denemesi noktasında fayda sağlayabilir. Bu nedenle öğrenilmiş çaresizliği bahane etmeyerek her zaman daha iyisi için çabalamak bu yetersizlik hissini yok edecek en önemli silahtır.